خدمات کاتالیست سنتز گاز اندوترمیک

کاتالیست اندوترمیک چیست

در صنایع فلزی و خودروسازی، عملیات حرارتی نقش کلیدی در سخت‌کاری، کربوراسیون و نیتروکربوراسیون فولاد دارد. برای انجام این فرآیندها از گاز اندوترمیک به‌عنوان محیط کنترل‌شده استفاده می‌شود. تولید این گاز نیازمند کاتالیست‌های سنتز گاز اندوترمیک است که واکنش‌های تجزیه گاز طبیعی و هوا را تسهیل می‌کنند. شرکت‌های بزرگی مانند تراکتورسازی تبریز، چرخشگر، هفت الماس قزوین و.. برای خطوط عملیات حرارتی خود از این نوع کاتالیست‌ها استفاده می‌کنند. در ایران، شرکت ایران کاتالیست به‌عنوان مرجع فنی و تأمین‌کننده خدمات مهندسی و تولید این کاتالیست‌ها شناخته می‌شود.

ایران کاتالیست در مردادماه ۱۴۰۴ افتخار همکاری با شرکت مهندسی تراکتورسازی تبریز را در ارائه خدمات فنی و مهندسی در حوزه کاتالیست سنتز اندوترمیک بدست آورد.

نقش کاتالیست در تولید گاز اندوترمیک

کوره‌های عملیات حرارتی مثل کربوراسیون، نیتروکربوراسیون و آنیلینگ محافظتی برای کنترل خواص مکانیکی فولاد از اتمسفرهای کنترل‌شده استفاده می‌کنند. گاز اندوترمیک یکی از رایج‌ترین این اتمسفرهاست که از واکنش جزئی گاز طبیعی (متان) و هوا تولید می‌شود. این واکنش گرماگیر (اندوترمیک) است و بدون حضور کاتالیست بازده بسیار پایینی دارد.

مکانیزم تولید گاز اندوترمیک

گاز خروجی عمدتاً شامل CO، H₂ و N₂ است که نسبت آن‌ها حدوداً ۲۰:۴۰:۴۰ بسته به طراحی و شرایط است. کاتالیست نیکل روی بستر آلومینایی، انرژی فعال‌سازی این واکنش را کاهش می‌دهد و پایداری ترکیب گاز را تضمین می‌کند.

گاز اندوترمیک از واکنش متان (CH₄) با هوا در دمای بالا (۹۰۰–۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد) تولید می‌شود. این واکنش اندوترمیک است و بدون حضور کاتالیست سرعت و بازده مناسبی ندارد.

ترکیب گاز نهایی: نیتروژن (N₂)، منوکسید کربن (CO) و هیدروژن (H₂)
کاتالیست مورد استفاده: آلیاژ نیکل روی پایه آلومینا یا سرامیک نسوز
وظیفه کاتالیست: کاهش انرژی فعال‌سازی واکنش و تثبیت کیفیت گاز خروجی

ساختار و مواد کاتالیست اندوترمیک

فلز فعال: نیکل (Ni) – گاهی کبالت یا آلیاژهای نیکل–مس
پایه (Support): آلومینا (Al₂O₃) یا سرامیک‌های نسوز با سطح ویژه بالا
فرم فیزیکی: رینگ، کروی یا زین‌دار برای حداکثر سطح تماس گاز
خواص کلیدی: مقاومت حرارتی (تا ۱۱۰۰°C)، پایداری مکانیکی، مقاومت در برابر کربنیزه شدن و سولفاته شدن

اهمیت کنترل دمای شبنم در عملیات حرارتی

دمای شبنم (Dew Point) شاخص اصلی برای ارزیابی رطوبت و پتانسیل کربن در گاز اندوترمیک است.

دمای شبنم پایین: محیط خشک‌تر، کربوراسیون قوی‌تر، مناسب برای سخت‌کاری عمیق
دمای شبنم بالا: رطوبت بیشتر، احتمال دکربوراسیون و اکسیداسیون سطح
کنترل دمای شبنم، کیفیت لایه سخت‌شده و جلوگیری از عیوب سطحی را تضمین می‌کند. سیستم‌های پیشرفته، دمای شبنم را به‌صورت آنلاین پایش کرده و عملکرد کاتالیست را نیز پایدار نگه می‌دارند.

دمای شبنم شاخص کلیدی رطوبت و پتانسیل کربن گاز است:

پایین بودن دمای شبنم (Dry Gas):
- افزایش پتانسیل کربن → نفوذ کربن به سطح فولاد بیشتر
- مناسب برای کربوراسیون عمیق، اما خطر سوختگی سطح وجود دارد
بالا بودن دمای شبنم (Wet Gas):
- کاهش پتانسیل کربن → احتمال دکربوراسیون یا اکسیداسیون سطح
- نامناسب برای سخت‌کاری دقیق

کنترل دمای شبنم معمولاً در محدوده -۲۰ تا +۲۰°C انجام می‌شود. تغییرات کوچک در این پارامتر می‌تواند مستقیماً سختی و کیفیت سطح قطعات را تحت تأثیر قرار دهد.

کربونیترایدینگ

کربن – نیتروژن دهی عملیات سخت کردن سطحی است که در آن هر دو عناصر نیتروژن و کربن جذب سطح شده و بدین ترتیب نیتروژن جذب شده موجب افزایش سختی سطح کربن داده شده می شود. محدوده دمای کربونیترایدینگ ۸۰۰-۸۷۵ درجه سانتی گراد می باشد.

مزایای استفاده از کاتالیست اندوترمیک

کاهش مصرف انرژی در ژنراتورهای گاز اندوترمیک
پایداری کیفیت گاز و یکنواختی عملیات حرارتی
طول عمر بیشتر کوره و تجهیزات به دلیل کنترل دقیق رطوبت و دما
امکان تولید مستمر و اقتصادی برای خطوط خودروسازی و فولادسازی

پایش و نگهداری کاتالیست

عوامل تخریب: کربن‌گیری (Carbon deposition)، سولفاته شدن، آلودگی سیلیکاتی
روش احیا: شستشوی حرارتی یا تعویض دوره‌ای پس از افت عملکرد
شاخص‌های عملکرد: ترکیب گاز خروجی (CO/H₂)، دمای شبنم، سرعت تولید گاز

کاربرد در صنایع ایران

شرکت‌های صنعتی بزرگ از این فناوری برای کربوراسیون چرخ‌دنده‌ها، میل‌لنگ‌ها و ورق‌های فولادی استفاده می‌کنند.

تراکتورسازی تبریز: سخت‌کاری قطعات انتقال قدرت و شاسی
هفت الماس قزوین: تولید ورق‌های فولادی با سختی سطح بالا برای صنایع خودرویی

آنیلینگ چه فرقی با سخت‌کاری اندوترمیک داره؟

آنیلینگ هدفش نرم کردن فلز، کاهش تنش‌های داخلی و بهبود شکل‌پذیری است.
سخت‌کاری اندوترمیک هدفش افزایش سختی سطحی و مقاومت سایشی است.
در آنیلینگ معمولاً از اتمسفر خنثی یا کمی احیایی (مثل نیتروژن یا هیدروژن) استفاده می‌شه تا اکسیداسیون رخ نده؛ درحالی‌که در کربوراسیون اندوترمیک، گاز باید پتانسیل کربن بالا داشته باشه.

آیا گاز اندوترمیک در آنیلینگ استفاده می‌شه؟

بله، در بعضی خطوط آنیلینگ محافظتی (Protective Annealing) از گاز اندوترمیک استفاده می‌کنن، چون ترکیب CO و H₂ محیطی نسبتاً خنثی و تمیز ایجاد می‌کنه و مانع زنگ‌زدگی سطح می‌شه.
ولی توی آنیلینگ هدف تزریق کربن نیست، بلکه هدف جلوگیری از اکسیداسیون و کنترل دمای شبنمه تا سطح قطعه تمیز بمونه.

نقش دمای شبنم و کاتالیست در آنیلینگ

کاتالیست اندوترمیک همون‌طور که تو سخت‌کاری استفاده می‌شه، برای تولید گاز مورد استفاده در آنیلینگ هم به کار می‌ره.
کنترل دمای شبنم تو آنیلینگ مهمه چون اگر شبنم بالا باشه، رطوبت باعث اکسید شدن سطح قطعه می‌شه و کیفیت نهایی افت می‌کنه.
در آنیلینگ دقیق، دمای شبنم باید حتی پایین‌تر از سخت‌کاری باشه تا سطح کاملاً تمیز بمونه.

خدمات ایران کاتالیست در حوزه سنتز گاز اندوترمیک

شرکت‌های فعال در صنایع عملیات حرارتی و سخت‌کاری فلزات، از جمله مجموعه‌های بزرگ خودروسازی و فولادسازی برای تولید و کنترل گاز اندوترمیک به کاتالیست‌های تخصصی نیاز دارند. این کاتالیست‌ها نقش حیاتی در کیفیت سخت‌کاری، کنترل دمای شبنم و افزایش بهره‌وری خطوط تولید دارند. در ایران، ایران کاتالیست به‌عنوان مرجع تخصصی این حوزه، خدمات مهندسی کاملی را ارائه می‌دهد به طوری که آماده همکاری با واحدهای صنعتی برای بهینه‌سازی فرآیندهای حرارتی و ارتقای کیفیت محصول نهایی است. ایران کاتالیست در مردادماه ۱۴۰۴ افتخار همکاری با شرکت مهندسی تراکتورسازی تبریز را در ارائه خدمات فنی و مهندسی در حوزه کاتالیست سنتز اندوترمیک بدست آورد.