تبدیل کاتالیستی (Reforming)
کتایون ثالثی – کارشناس ارشد مهندسی شیمی فرآیند
تحریریه رسانه ایران کاتالیست
تبدیل کاتالیستی (Reforming) یکی از فرآیندهای مهم و حیاتی در صنعت پالایش نفت است که به‌منظور ارتقای کیفیت بنزین و تولید مواد شیمیایی پایه مانند آروماتیک‌ها (بنزن، تولوئن و زایلن) به کار می‌رود. هدف اصلی این فرآیند تبدیل نفتا به محصولات با عدد اکتان بالا و ترکیبات آروماتیک است. این فرآیند از واکنش‌های شیمیایی استفاده می‌کند تا هیدروکربن‌های پارافینی را به ترکیبات شاخه‌دار و حلقوی تبدیل کند که باعث افزایش کیفیت بنزین و تولید مواد اولیه برای صنایع شیمیایی می‌شود.
در حال حاضر، سه نوع فرایند مختلف برای تبدیل کاتالیستی نفتا در صنعت پالایش نفت وجود دارد که هر یک توسط شرکت‌های مختلف توسعه داده شده است:
اولین واحد ریفورمینگ نفتا در دوران جنگ جهانی دوم توسط شرکت UOP طراحی و راه‌اندازی شد. از آن زمان، این فرآیند به‌طور گسترده‌ای در صنایع پالایش نفت مورد استفاده قرار گرفت و امروز ظرفیت جهانی این واحدها به حدود ۱۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. این فرآیند یکی از مهم‌ترین فرآیندهای پتروپالایش است و مشابه با سایر فرآیندهای کراکینگ نظیر کراکینگ بخار (Steam Cracker) و کراکینگ بستر سیال (FCC) قرار می‌گیرد. به کمک این فرآیند، محصولات آروماتیکی مانند بنزن، تولوئن و زایلن تولید می‌شود که برای صنایع شیمیایی بسیار مهم هستند.
کاتالیست‌های استفاده‌شده در فرایندهای تبدیل کاتالیستی معمولاً دارای دو بخش پایه و ماده فعال هستند:
این ترکیب فلزی باعث افزایش فعالیت کاتالیستی و بهبود عملکرد فرآیند تبدیل کاتالیستی نفتا می‌شود.
در سال ۲۰۱۲، بیش از ۱۳ هزار تن کاتالیست‌های تبدیل کاتالیستی در پالایشگاه‌های نفت مختلف جهان مصرف شد و پیش‌بینی می‌شود این میزان تا سال ۲۰۱۷ به حدود ۱۵ هزار تن افزایش یابد.
در ایران، برخی از پالایشگاه‌ها مانند پالایشگاه‌های بندرامام، نوری و بوعلی سینا از این فرآیند برای تولید محصولات آروماتیکی استفاده می‌کنند که نقش مهمی در صنایع پتروشیمی و تولید مواد اولیه شیمیایی ایفا می‌کنند.
فرآیند تبدیل کاتالیستی (Naphtha Reforming) با استفاده از کاتالیست‌های پیشرفته، قادر به تبدیل نفتا به محصولات با ارزش‌تر مانند بنزین با عدد اکتان بالا و محصولات آروماتیکی است. این فرآیند با استفاده از تکنولوژی‌های متنوع و پیشرفته، از جمله تکنولوژی‌های Semi Regenerative، Cyclic و Fully Regenerative، یکی از ارکان اصلی صنایع پالایش نفت و پتروشیمی محسوب می‌شود.
این فرآیند همچنان نقش کلیدی در تأمین انرژی و مواد شیمیایی حیاتی برای صنعت جهانی ایفا می‌کند.
